گاهی تنها یک نتیجه ساده در آزمایش ادرار، می‌تواند پنجره‌ای باشد به دنیایی از پرسش‌ها و نگرانی‌ها. یکی از این یافته‌ها، وجود پروتئین در ادرار یا آن‌طور که در پزشکی شناخته می‌شود، پروتئینوری است. شاید در نگاه نخست، چنین نتیجه‌ای بی‌اهمیت یا گذرا به‌نظر برسد، اما در بسیاری از موارد، همین علامت ساده می‌تواند نشانه‌ای هشداردهنده از عملکرد نامطلوب کلیه‌ها یا بروز اختلالی در سایر اندام‌های بدن باشد.

این پرسش که «آیا دفع پروتئین خطرناک است؟» نه‌تنها در ذهن بیماران، بلکه در ذهن پزشکان و پژوهشگران نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. پاسخ به این سؤال، ساده نیست و به عوامل مختلفی چون میزان پروتئین دفع‌شده، علت زمینه‌ای، سن بیمار و بسیاری متغیرهای دیگر وابسته است.

در این نوشتار تلاش می‌کنیم با استناد به منابع علمی معتبر، به‌ صورت دقیق اما قابل‌ فهم به بررسی مفهوم دفع پروتئین، علل، پیامدها و راهکارهای درمانی آن بپردازیم. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با چنین نتیجه‌ای در آزمایش مواجه شده‌اید، خواندن این مقاله فیت کلاب می‌تواند به درک بهتر موضوع و تصمیم‌گیری آگاهانه کمک شایانی نماید.

دفع پروتئین چیست و چرا مهم است؟

در حالت طبیعی، کلیه‌ها وظیفه دارند خون را تصفیه کرده و مواد زائد را از طریق ادرار دفع کنند، اما در عین حال باید مولکول‌های مفیدی همچون پروتئین‌ها را در بدن نگه دارند. پروتئین‌ها، به‌ ویژه آلبومین، نقشی حیاتی در حفظ تعادل مایعات بدن، تقویت سیستم ایمنی و انتقال مواد مختلف ایفا می‌کنند. به همین دلیل، وجود آن‌ها در ادرارحتی در مقادیر اندک می‌تواند نشانه‌ای از اختلال در عملکرد کلیه‌ها باشد.

به این وضعیت «پروتئینوری» گفته می‌شود؛ یعنی دفع بیش از حد پروتئین از طریق ادرار. به‌ طور معمول، کلیه‌های سالم اجازه عبور پروتئین‌ها از صافی‌های میکروسکوپی خود را نمی‌دهند. اما اگر این صافی‌ها آسیب ببینند، پروتئین‌هایی که باید در خون باقی بمانند، وارد ادرار می‌شوند.

پروتئینوری همیشه به معنای یک بیماری خطرناک نیست. در برخی موارد ممکن است این وضعیت موقتی، گذرا یا ناشی از شرایطی چون تب، استرس یا فعالیت بدنی شدید باشد و با رفع عامل محرک، خود به‌ خود برطرف شود. اما زمانی که این پدیده به‌ صورت پایدار و مکرر در آزمایش‌ها دیده شود، می‌تواند نشانه‌ای جدی از آسیب‌های کلیوی یا سایر مشکلات بدنی باشد.

بررسی دقیق و علمی پروتئینوری از این جهت اهمیت دارد که می‌تواند به شناسایی زودهنگام بیماری‌هایی کمک کند که اگر به‌موقع تشخیص داده نشوند، پیامدهای جبران‌ناپذیری برای سلامت فرد به همراه خواهند داشت. در ادامه، با انواع علل این پدیده آشنا خواهیم شد.

چه عواملی باعث دفع پروتئین می‌شوند؟

پروتئینوری پدیده‌ای چندعلتی است؛ به این معنا که ممکن است از یک وضعیت گذرا و بی‌ضرر گرفته تا یک بیماری مزمن و جدی، زمینه‌ساز آن باشد. شناخت درست این علل، گام نخست در تشخیص و درمان مؤثر است.

▪ علل موقتی یا خوش‌خیم

در برخی موارد، دفع پروتئین نتیجه‌  یک تغییر موقتی در شرایط فیزیولوژیک بدن است. این نوع پروتئینوری معمولاً بی‌خطر بوده و پس از برطرف شدن عامل زمینه‌ای، بدون نیاز به درمان خاص، از بین می‌رود:

• تب بالا یا عفونت حاد: افزایش دمای بدن یا التهاب گسترده می‌تواند به‌طور موقت عملکرد کلیه‌ها را مختل کند.

• ورزش شدید یا استرس فیزیکی: فعالیت شدید بدنی به‌ ویژه در ورزشکاران، ممکن است به افزایش گذرای پروتئین در ادرار منجر شود.

• کم‌آبی بدن (دهیدراسیون): کاهش حجم مایعات بدن موجب غلظت بالاتر ادرار شده و ممکن است نتایج آزمایش را موقتاً مثبت نشان دهد.

• پروتئینوری ارتواستاتیک: وضعیتی خوش‌ خیم، عمدتاً در نوجوانان، که در آن فقط هنگام ایستادن دفع پروتئین رخ می‌دهد و در حالت خوابیده (به‌ ویژه ادرار صبحگاهی) برطرف می‌شود.

▪ علل پایدار یا هشداردهنده

اگر دفع پروتئین به‌صورت مزمن ادامه یابد، باید احتمال وجود یک بیماری زمینه‌ای جدی را مدنظر قرار داد. مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:

• دیابت: قند خون بالا به مرور زمان به صافی‌های کلیه آسیب می‌زند و موجب نفروپاتی دیابتی می‌شود؛ یکی از شایع‌ترین علل پروتئینوری مزمن.

• فشار خون بالا: پرفشاری مزمن، دیواره رگ‌های کلیه را تضعیف کرده و فرآیند تصفیه را مختل می‌کند.

• بیماری‌های التهابی کلیه: مانند گلومرولونفریت یا سندرم نفروتیک که ساختارهای درونی کلیه را هدف قرار می‌دهند.

• بیماری‌های خودایمنی: از جمله لوپوس اریتماتوز سیستمیک که می‌تواند با التهاب کلیه همراه باشد.

• پره‌اکلامپسی در بارداری: ترکیبی از فشار خون بالا و دفع پروتئین که ممکن است برای مادر و جنین خطر آفرین باشد.

• برخی سرطان‌ها و اختلالات خونی: به‌ویژه مولتیپل میلوما که با ترشح بیش از حد پروتئین‌های خاص همراه است.

• مصرف طولانی‌مدت برخی داروها: مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) که می‌توانند عملکرد کلیه را مختل کنند.

در مجموع، هرچند در برخی موارد پروتئینوری ممکن است گذرا و بی‌ضرر باشد، اما در صورت تداوم یا همراهی با سایر علائم بالینی، نیاز به بررسی و پیگیری جدی پزشکی وجود دارد. در بخش بعدی به این موضوع خواهیم پرداخت که آیا دفع پروتئین واقعاً خطرناک است یا نه.

آیا دفع پروتئین خطرناک است؟

این پرسش،دغدغه اصلی  بسیاری از بیماران و پزشکان است: آیا دفع پروتئین از طریق ادرار می‌تواند سلامت انسان را تهدید کند؟ پاسخ کوتاه این است: بله، اگر پایدار و درمان‌نشده باقی بماند.

در نگاه اول، ممکن است پروتئینوری تنها یک نتیجه آزمایشگاهی ساده به نظر برسد، اما در واقع، این وضعیت می‌تواند نشان‌دهنده بروز یا پیشرفت بیماری‌هایی باشد که در صورت عدم تشخیص به‌موقع، پیامدهای جدی و گاه جبران‌ناپذیری به‌همراه دارند.

▪ آسیب کلیوی و نارسایی مزمن

مهم‌ترین خطری که با پروتئینوری پایدار همراه است، آسیب تدریجی کلیه‌ها است. وقتی فیلترهای کلیه به هر دلیلی آسیب ببینند، پروتئین از آن‌ها نشت کرده و وارد ادرار می‌شود. در این حالت، اگر عامل زمینه‌ای کنترل نشود، عملکرد کلیه به‌ مرور کاهش می‌یابد و ممکن است فرد به بیماری کلیوی مزمن یا حتی نارسایی کلیه نیازمند دیالیز یا پیوند برسد.

▪ بیماری‌های قلبی-عروقی

جالب است بدانید که مطالعات جدید، پروتئینوری را یک عامل خطر مستقل برای بیماری‌های قلبی و عروقی معرفی کرده‌اند؛ حتی در افرادی که قند خون و فشار خون نرمال دارند. وجود مقادیر کم تا متوسط پروتئین در ادرار (میکروآلبومینوری) با افزایش احتمال سکته مغزی، حمله قلبی و مرگ‌ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی مرتبط دانسته شده است. به‌بیان دیگر، کلیه‌ها ممکن است قبل از بروز علائم قلبی، علامتی از بروز خطر را در قالب پروتئینوری بروز دهند.

▪ سندرم نفروتیک و عوارض آن

در مواردی که دفع پروتئین بسیار زیاد باشد (بیش از ۳ گرم در روز)، فرد ممکن است دچار سندرم نفروتیک شود. این وضعیت با نشانه‌هایی چون ورم شدید بدن، افزایش چربی خون، کاهش ایمنی و حتی لخته شدن خون در عروق همراه است. در چنین شرایطی، خطر بروز عفونت‌ها، ترومبوز و اختلال در تعادل مایعات بدن به‌شدت افزایش می‌یابد و بیمار باید تحت درمان فوری قرار گیرد.

پروتئینوری پایدار را می‌توان همچون زنگ خطری دانست که بدن به صدا درمی‌آورد تا ما را از وقوع مشکلی جدی در درون، پیش از آنکه دیر شود، آگاه کند. به همین دلیل، بررسی دقیق، تشخیص صحیح و درمان مناسب این وضعیت اهمیت بالینی فراوانی دارد؛ موضوعی که در بخش‌های بعدی بیشتر به آن خواهیم پرداخت.

اگر دفع پروتئین دارید، چه باید بکنید؟

روبه‌رو شدن با واژه «پروتئینوری» در برگه آزمایش ممکن است نگران‌کننده باشد، اما آنچه اهمیت دارد، اقدامات علمی و اصولی بعد از این یافته است. دفع پروتئین می‌تواند نشانه‌ای زودهنگام از یک بیماری پنهان باشد یا صرفاً یک پدیده گذرا و بی‌خطر؛ تمایز این دو، نیازمند بررسی دقیق و آگاهانه است.

▪ مرحله اول: تأیید و ارزیابی مجدد

اولین گام، تکرار آزمایش ادرار در شرایط مناسب است؛ ترجیحاً نمونه ادرار صبحگاهی  و با رعایت شرایط دقیق جمع‌آوری. گاهی افزایش موقت پروتئین در اثر کم‌آبی، فعالیت بدنی یا تب، نتیجه آزمایش را به‌طور کاذب مثبت می‌کند. اگر در آزمایش دوم نیز پروتئینوری تأیید شود، بررسی‌های بیشتر آغاز می‌شود.

پزشک ممکن است آزمایش‌هایی مانند:

• نسبت آلبومین به کراتینین در ادرار (ACR)

• جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته

• آزمایش خون (برای بررسی کراتینین و نرخ فیلتراسیون کلیوی)
  را برای تعیین شدت، نوع و علت دفع پروتئین تجویز کند.

▪ مرحله دوم: یافتن علت زمینه‌ای

پروتئینوری یک علامت است، نه یک بیماری مستقل. بنابراین مرحله‌ی مهم بعدی، تشخیص علت اصلی آن است. بسته به شرایط فرد، سوابق پزشکی، و سایر علائم، ممکن است بررسی‌هایی مانند سونوگرافی کلیه، آزمایش قند و فشار خون، آزمایشات خود ایمنی یا حتی نمونه‌برداری از کلیه (بیوپسی) لازم شود.

▪ مرحله سوم: درمان با توجه به علت

درمان پروتئینوری همیشه باید بر اساس علت زمینه‌ای آن انجام شود. در اینجا برخی رویکردهای رایج درمانی را مرور می‌کنیم:

• دیابت: کنترل قند خون با رژیم، ورزش، داروهای خوراکی یا انسولین؛ همچنین استفاده از داروهای محافظ کلیه مانند ACEi یا SGLT2i.

• فشار خون بالا: مصرف منظم داروهای ضد فشار خون (ترجیحاً داروهای مهارکننده آنژیوتانسین) و رعایت رژیم کم‌نمک.

• بیماری‌های کلیوی: در مواردی مانند گلومرولونفریت یا سندرم نفروتیک، درمان شامل داروهای سرکوب‌کننده ایمنی، کورتیکواستروئیدها و سایر داروهای تخصصی تحت نظر نفرولوژیست است.

• پره‌اکلامپسی: در بارداری، مهم‌ترین اقدام، کنترل فشار خون و ختم بارداری در زمان مناسب برای حفظ سلامت مادر و جنین است.

▪ مرحله چهارم: تغییر سبک زندگی برای کاهش فشار بر کلیه‌ها

علاوه بر درمان دارویی، برخی اقدامات عمومی می‌توانند روند بیماری را کند کرده و از آسیب بیشتر جلوگیری کنند:

• تغذیه متعادل: کاهش مصرف نمک و پروتئین زیاد (در بزرگسالان)، افزایش مصرف میوه و سبزی، و کنترل کلسترول.

• ورزش منظم: فعالیت بدنی متعادل به بهبود فشار خون، قند خون و سلامت قلبی-عروقی کمک می‌کند.

• ترک سیگار: سیگار می‌تواند جریان خون کلیوی را کاهش داده و سرعت پیشرفت آسیب کلیه را افزایش دهد.

• پرهیز از مصرف خودسرانه داروها: به‌ویژه داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن.

▪ مرحله پنجم: پیگیری و مراقبت مداوم

پروتئینوری پایدار نیازمند پیگیری منظم پزشکی است. بسته به شدت بیماری، ممکن است لازم باشد هر ۳ تا ۶ ماه یک‌بار آزمایش خون و ادرار انجام شود تا وضعیت کلیه‌ها تحت کنترل باقی بماند.

به‌طور خلاصه، اگر آزمایش ادرار شما نشان‌دهنده پروتئینوری است، مهم‌ترین کار، بی‌توجهی نکردن و واکنش علمی و هدفمند نشان دادن است. بسیاری از علل پروتئینوری در صورت تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، قابل کنترل و حتی برگشت‌پذیر هستند. در بخش بعد، نگاهی خواهیم داشت به یافته‌های جدید علمی درباره این وضعیت مهم و نسبتاً شایع.

تازه‌ترین یافته‌های علمی درباره دفع پروتئین

در سال‌های اخیر، پژوهش‌های علمی گسترده‌ای در زمینه پروتئینوری انجام شده که نه‌تنها درک ما را از علل و پیامدهای آن عمیق‌تر کرده‌اند، بلکه راهکارهای درمانی نوینی را نیز پیش روی پزشکان و بیماران قرار داده‌اند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که دفع پروتئین حتی در مقادیر کم نقشی فراتر از یک علامت آزمایشگاهی ساده دارد و می‌تواند به‌عنوان پیش‌بینی‌کننده‌ی مهم بیماری‌های جدی عمل کند.

▪ پروتئینوری، حتی در مقادیر کم، مهم است

تا چند سال پیش، بسیاری تصور می‌کردند تنها دفع زیاد پروتئین در ادرار نگران‌ کننده است. اما اکنون شواهد علمی تأیید کرده‌اند که حتی میکروآلبومینوری (دفع مقدار بسیار کمی آلبومین) نیز می‌تواند با افزایش خطر حمله قلبی، سکته مغزی و مرگ زودرس همراه باشد. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که هرچه میزان پروتئین در ادرار بالاتر باشد حتی در بازه‌ای که پیش‌تر طبیعی تلقی می‌شد،خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی نیز بیشتر خواهد بود.

▪ کاهش پروتئینوری، هدفی درمانی

یکی از تحول‌های مهم در سال‌های اخیر این بوده است که پزشکان و محققان، کاهش سطح پروتئین ادرار را به‌عنوان یک هدف مستقیم درمانی تعریف کرده‌اند. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که اگر بیمار در روند درمان، کاهش قابل‌توجهی در میزان پروتئینوری داشته باشد، احتمال پیشرفت بیماری کلیوی یا بروز عوارض قلبی-عروقی به‌طرز چشمگیری کاهش می‌یابد. این موضوع جایگاه پروتئینوری را از یک «علامت هشدار» به یک «شاخص اثربخشی درمان» ارتقاء داده است.

▪ داروهای نوین محافظ کلیه

طی ۵ سال گذشته، ورود داروهای جدید به حوزه نفرولوژی، امید تازه‌ای برای کنترل مؤثر پروتئینوری ایجاد کرده است:

• مهارکننده‌های SGLT2 مانند داپاگلیفلوزین و امپاگلیفلوزین که ابتدا برای بیماران دیابتی طراحی شده بودند، اکنون حتی در افراد غیر دیابتی مبتلا به بیماری کلیوی نیز استفاده می‌شوند و اثربخشی بالایی در کاهش پروتئینوری و حفظ عملکرد کلیه‌ها نشان داده‌اند.

• فینرنون (finerenone)، نسل جدیدی از داروهای ضدالتهاب و ضد فیبروز کلیوی، در مطالعات بالینی مانند FIDELIO-DKD، موفق به کاهش معنادار خطر پیشرفت بیماری کلیوی و حوادث قلبی در بیماران با پروتئینوری شده است.

ترکیب این داروها با درمان‌های کلاسیک مانند مهارکننده‌های ACE یا ARB می‌تواند اثرات محافظتی دوچندانی بر کلیه‌ها داشته باشد.

▪ تأکید بر غربالگری زودهنگام

یکی دیگر از محورهای مطالعات جدید، اهمیت شناسایی زودهنگام پروتئینوری است؛ به‌ویژه در بیماران دیابتی یا دارای فشار خون بالا. بسیاری از راهنماهای بین‌المللی، از جمله KDIGO و ADA، توصیه می‌کنند که تمام بیماران پرخطر حداقل یک‌بار در سال از نظر دفع پروتئین (مخصوصاً آلبومین) بررسی شوند. زیرا مداخله زودهنگام، پیش از بروز علائم ظاهری، می‌تواند مانع از آسیب جدی به کلیه و قلب شود.

یافته‌های جدید به‌روشنی نشان می‌دهند که پروتئینوری نه‌تنها یک علامت هشداردهنده، بلکه معیاری ارزشمند برای سنجش سلامت عمومی بدن است. در بخش پایانی این مقاله، جمع‌بندی‌ای از نکات کلیدی خواهیم داشت تا مسیر تشخیص، پیگیری و درمان برای شما روشن‌تر شود.

جمع‌بندی: آیا دفع پروتئین خطرناک است یا نه؟

پاسخ نهایی به پرسش اصلی این مقاله را می‌توان در یک جمله خلاصه کرد:
دفع پروتئین، بسته به علت، می‌تواند بی‌خطر یا بسیار خطرناک باشد.

اگرچه در بسیاری از موارد، پروتئینوری می‌تواند موقتی، گذرا یا ناشی از عواملی بی‌ضرر مانند ورزش، تب یا استرس باشد، اما در صورت تداوم یا همراهی با دیگر علائم بالینی، نباید آن را ساده انگاشت. در این موارد، دفع پروتئین می‌تواند نشانه‌ای از آسیب جدی کلیه، اختلالات سیستم ایمنی، بیماری‌های قلبی-عروقی یا حتی عوارض بارداری باشد.

درک درست از منشأ پروتئینوری، بررسی دقیق، و پیگیری هدفمند، کلید محافظت از سلامت کلیه‌ها و کل بدن است. خوشبختانه، پیشرفت‌های پزشکی در سال‌های اخیر، ابزارهای دقیق‌تری برای تشخیص و درمان مؤثر این وضعیت فراهم کرده‌اند؛ از جمله داروهای نوین، معیارهای دقیق پیش‌آگهی و راهکارهای سبک زندگی که می‌توانند روند بیماری را متوقف یا حتی معکوس کنند.

در نهایت، آنچه اهمیت دارد، بی‌توجه نبودن به هشدارهای بدن و مراجعه به پزشک برای بررسی دقیق‌تر است. اگر آزمایش ادرار شما نشان‌دهنده دفع پروتئین است، آرامش خود را حفظ کنید، اما آن را جدی بگیرید. با آگاهی، پیگیری و درمان به‌موقع، بسیاری از خطرات قابل پیشگیری هستند. سلامت کلیه‌ها، سرمایه‌ای خاموش اما حیاتی در بدن ماست—و هر علامت کوچک می‌تواند نشانه‌ای بزرگ باشد.

منابع : 

https://www.astrazeneca.com/what-science-can-do/topics/disease-understanding/high-proteinuria-chronic-kidney-disease.html
https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/JAHA.123.030131
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9871839
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa2025845
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5620805
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4358423
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37736600
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2432163
https://www.nature.com/articles/srep26539
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17699466