برای بیشتر مردم، چاقی و اضافه‌وزن تعریف روشنی ندارد و در مواردی خود و دیگران را به‌اشتباه چاق می‌نامند.
چاقی یا Obesity شامل یک شرایط خاص پزشکی می‌شود که در آن مازاد حجم چربی بدن، سلامتی فرد را به خطر می‌اندازد و زمینه ابتلا به بیماری‌های دیگر مثل دیابت، مشکلات قلبی و برخی از انواع سرطان را افزایش می‌دهد.
طبق این تعریف ممکن است فردی با سایز پایین مبتلا به چاقی باشد، یا فردی به ظاهر درشت اصلا چاق به حساب نیاید.
علت ایجاد چاقی
چهار عامل می‌تواند به ایجاد و گسترش چاقی دامن بزند:
- عوامل ژنتیکی
- عوامل محیطی
- پیگیری عادت‌های نادرست غذایی
- نداشتن تحرک کافی
بدیهی است که هر عامل به درمان متفاوت نیاز دارد. در بیشتر موارد تغذیه نادرست و بی‌تحرکی مهم‌ترین دلیل چاقی است.
از سوی دیگر ممکن یک فرد به دلیل ترکیبی از موارد بالا به چاقی مبتلا شود. به همین دلیل توصیه می‌شود که تنظیم برنامه غذایی و برنامه تمرین حتما زیر نظر متخصص و براساس یک تشخیص تخصصی صورت گیرد.
اصلاح رژیم غذایی، افزایش درست فعالیت بدنی، اصلاح عادت‌های رفتاری و درنهایت درمان دارویی (برای بیماران خاص) از راه‌های کنترل این مشکل هستند.
چاقی و شاخص BMR
برای بیشتر مردم نسبت BMR که از قد و وزن به دست می‌آید، به عنوان ملاکی برای تشخیص چاقی پذیرفته شده است.
شاخص BMR یا نسبت جرم بدنی شاخص دقیقی نیست. چرا که ساختن عضلات بیشتر، این عدد را افزایش می‌دهد. در حالی که نسبت چربی زیاد نشده است.
بهترین راه تشخیص چربی اندازه‌گیری توسط متخصص یا مشاوره غیرحضوری است.
بهترین راه تشخیص چربی اندازه‌گیری توسط متخصص یا مشاوره غیرحضوری است. در این روش متخصصین با بررسی فاکتورهای مختلف میزان چاقی را تشخیص می‌دهند و در راستای رفع آن تلاش می‌کنند.
برای همین اگر احساس می‌کنید اضافه‌وزن دارید یا دلتان می‌خواهد لاغر کنید، قبل از هر اقدامی حتما با یک متخصص مشورت کنید.
عوامل ژنتیکی
ژنتیک می‌تواند بر فرم بدنی و میزان ذخیره چربی در بدن تاثیر بگذارد. بدن بعضی‌ها به‌طور ذاتی چربی بیشتری ذخیره می‌کند.
همچنین میزان بازدهی بدن‌های مختلف و نرخ تبدیل غذا به انرژی در افراد یکسان نیست.
افراد مختلف ممکن است اشتهای متفاوت داشته باشند و با وجود قد و وزن مشابه، در یک تمرین مشابه مقدار متفاوتی کالری بسوزانند.
با این وجود وقتی تمام اعضای یک خانواده با چاقی مبتلا هستند، در بیشتر موارد عادت‌های غذایی مشترک و سبک زندگی نادرست خانوادگی، بسیار بیشتر از عوامل ژنتیکی تاثیر دارد.
با کاهش چشمگیر میزان کالری مصرفی در کنار تامین کامل موادغذایی مورد نیاز بدن، افزایش مصرف پروتئین و فیبر و نیز افزایش میزان فعالیت بدنی، این چاقی قابل کنترل است.
نقش سبک زندگی در چاقی
برخی عادت‌ها می‌توانند باعث ایجاد چاقی شوند.
غذاهای ناسالم
افرادی که غذاهایی با ارزش غذایی پایین و کالری بالا مصرف می‌کنند، دچار اضافه‌وزن می‌شوند.
فست‌فود، پنیرهای بیش‌ازحد چرب و استفاده بیش از اندازه روغن در طبخ غذا از جمله انتخاب‌های ناسالم و چاق کننده است.
کالری مایع
عادت به نوشیدن نوشابه، نوشیدنی انرژی‌زا، شربت و نوشیدنی‌های الکلی از عوامل مهم ایجاد چاقی است.
عادت به نوشیدن آب بجای نوشابه تاثیر زیادی در کاهش وزن دارد.
نداشتن فعالیت بدنی
ساعت‌ها نشستن پشت میز، سفرهای درون‌شهری با وسیله‌نقلیه شخصی، استفاده مداوم از آسانسور و پله‌برقی، و نداشتن حداقل فعالیت بدنی روزانه باعث افزایش وزن می‌شود.
برنامه خواب نامنظم
نداشتن خواب کافی، یا داشتن خواب بی‌کیفیت و قرارگرفتن تحت استرس و فشار مداوم از عواملی است که می‌تواند وزن افراد را بالا ببرد.
بیماری‌های خاص
بعضی بیماری‌ها مثل اختلال‌های متابولیک باعث چاقی می‌شوند.
ممکن است بیماری به صورت مستقیم با متابولیسم در ارتباط نباشد. برای مثلا افراد مبتلا به آرتروز، فعالیت بدنی کم‌تر دارند و بیشتر در خطر چاقی خواهند بود.
بیماری‌هایی مثل افسردگی هم با پرخوری و کم‌تحرکی، ایجاد چاقی می‌کنند.
برخی داروهای خاص مثل داروهای ضدافسردگی و بتابلاکر هم می‌توانند وزن را بالا ببرند.
افراد با بیماری‌های خاص هم قادر هستند با برنامه غذایی سالم و به‌اندازه وزن خود را کنترل کنند. کنترل وزن معمولا روند درمان بیماری را هم تسریع می‌کند.
شرایط اجتماعی و اقتصادی
در شهری که مردم برای پیاده‌روی و فعالیت بدنی امنیت کامل نداشته باشند، چاقی بیشتر از یک شهر سالم گزارش می‌شود.
همچنین ممکن است طراحی زیرساخت‌های شخصی، برای سفرهای کوتاه پیاده مناسب نباشد.
از طرف دیگر فرهنگ غذایی نادرست، گران بودن یا نایاب بودن منابع غذایی سالم، اجبار به کار زیاد و نداشتن فرصت کافی برای توجه به رژیم و ورزش و نیز نبود سیاست‌های مرکزی روشن برای تشویق عموم مردم به غذای سالم و تمرین منظم باعث گسترش عمومی چاقی می‌شود.
بررسی‌ها نشان داده است که قرارگرفتن در کنار افراد چاق (خانواده، شرکت، جامعه و گروه دوستان) وزن افراد را بالا می‌برد.
دوران بارداری
بیشتر زنان در دوران بارداری، افزایش وزن را تجربه می‌کنند. این افزایش وزن در مورد زایمان‌های متوالی بیشتر است.
نیاز به غذای بیشتر، توانایی کم‌تر برای داشتن فعالیت‌های روزمره و تغییرات هورمونی از دلایل اضافه‌وزن بارداری هستند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد زنانی که به نوزاد خود شیر می‌دهند، راحت‌تر می‌توانند این افزایش وزن را کنترل کنند.
ترک سیگار و الکل
بسیاری از افراد که سیگار و الکل را ترک می‌کنند، دچار چاقی می‌شوند.
این افراد معمولا عادت کشیدن سیگار را با خوردن خوراکی جایگزین می‌کنند. آدامس‌های قندی، آب‌نبات، تنقلات پرکالری و غذا خوردن‌های عصبی در بین این افراد شایع است.
با این وجود ترک سیگار بسیار خوب است و توصیه می‌شود که افراد با مشاوره متخصص برای کنترل وزن، حتما این کار را انجام دهند.
تلاش ناموفق برای کنترل چاقی
اگر سرخود رژیم بگیرید و مقدار غذایی که به بدن خود رسانده‌اید کافی نباشد، کاهش وزن بسیار دشوار خواهد شد.
در این شرایط افراد انگیزه خود برای کاهش وزن را هم از دست می‌دهند و ممکن است در پیروی از یک رژیم اصولی هم سستی کنند.
اگر سرخود رژیم بگیرید و مقدار غذایی که به بدن خود رسانده‌اید کافی نباشد، کاهش وزن بسیار دشوار خواهد شد.
از سوی دیگر بسیاری از افراد بعد از یک کاهش وزن مناسب، دوباره به الگوی نادرست خود باز می‌گردند و بر اساس اثر یویو دوباره چاق می‌شوند.
برای این افراد کاهش وزن مجدد بسیار سخت‌تر است.
مشکلات ناشی از چاقی
چاقی می‌تواند باعث ایجاد رشته مشکلاتی جانبی بشود که سلامتی و جان افراد را تهدید کند.
بیماری‌های قلبی و سکته
داشتن اضافه‌وزن باعث افزایش فشارخون و افزایش احتمال سکته قلبی می‌شود.
نداشتن تعادل در میزان کلسترول خون نیز به قلب آسیب می‌زند.
دیابت نوع 2
اضافه‌وزن باعث می‌شود که بدن شما نتواند به درستی از انسولین برای کنترل میزان قند خون استفاده کند و همین موضوع به مقاومت انسولینی و دیابت منجر خواهد شد.
سرطان
اضافه‌وزن با برخی از انواع سرطان مثل سرطان رحم، تخمدان، کبد، روده بزرگ و کلیه ارتباط دارد.
چاقی باعث می‌شود که درمان برخی از سرطان‌ها دشوار شود.
مشکلات گوارشی
تغذیه نادرست و کم‌تحرکی باعث می‌شود که افراد با مشکل کبد چرب، عدم توانایی در هضم درست غذا و مشکلات معده مواجه شوند.
مشکلات جنسی
اضافه‌وزن باعث به هم خوردن نظم پریود بانوان و ناتوانی جنسی آقایان می‌شود.
افرادی که اضافه‌وزن دارند همچنین ممکن است در یافتن شریک جنسی مناسب دچار مشکل شوند.
چاقی و مشکلات احساسی و اجتماعی
متاسفانه افرادی که اضافه‌وزن دارند، از سوی جامعه بیش از اندازه تحت فشار قرار می‌گیرند.
این افراد با احساس گناه، تمسخر، عدم پذیرش از سوی همسر و مشکل در دوست‌یابی مواجه می‌شوند.
چاقی می‌تواند افسردگی ایجاد کند و باعث شود افراد کم‌تر خود را دوست داشته باشند.
مشکل اعتماد‌به‌نفس و نداشتن زندگی جنسی سالم هم از عوارض روانی چاقی است.
افرادی که اضافه‌وزن دارند، سخت‌تر می‌توانند کار پیدا کنند یا در شغل خود به پیشرفت برسند.
اگر در پیرامون خود فردی دارید که از این مشکل رنج می‌برد، بهتر است دانش خود در مورد اضافه‌وزن را بالا ببرید و بجای اعمال فشار، حامی و مشوق باشید.